Inleiding
Onze psychische gezondheid wordt beïnvloed door diep gelegen, evolutionair verouderde, emotie regulerende, hersengebieden. De laatste miljoenen jaren is daar een rationele hersenschors in en overheen gegroeid, waarmee we emoties, zoals angst, agressie en somberheid, proberen te beteugelen. Dat lukt maar ten dele omdat de evolutie van onze hersenschors ver achterblijft bij de ontwikkelingen om ons heen. Wij zijn daardoor niet alleen een slaaf van ons onderbewustzijn, zoals Freud het noemde, maar ook nog eens een slaaf met veroudert gereedschap. Door meer begrip van de hierdoor ontstane relativiteit van de negatieve emoties, waar we zoveel last van hebben, kunnen we proberen ons uit deze mentale slavernij te bevrijden. Zo hoopt deze lezing de hersenschors een handje te helpen. Noem het evolutietherapie.
De evolutie van hersenen en gedrag
Vijfhonderd miljoen jaar geleden werden ontstonden zenuwen en zenuwknopen, zoals bij de platworm. Zo ontstaan de hersenen, die verschillende reflexen coördineert. Dit brengt de evolutie in een stroomversnelling. Organismen kunnen nu ook elkaar selecteren op uiterlijke kenmerken van kracht en efficiëntie om hun DNA voort te zetten. Hoewel bij de reptielen ook hormonale hersensystemen hun intreden doen voor de afstemming van gedrag, blijven het in wezen reflexen, instincten ten behoeve van de primaire behoeftes: voedsel om te overleven en seks om zich voort te planting. Nog latere soorten, de voorlopers van de mens en de mensaap, gingen rechtop lopen en kregen daardoor hun handen vrij om gereedschap en vuur te maken. Daardoor waren zij voor het eerst in de evolutie in staat de omgeving aan zichzelf aan te laten passen, in plaats van andersom.
Vanaf dat moment gaat de ontwikkeling echter zo snel dat de gunstige evolutionaire invloed te verwaarlozen is en ongeveer 20% van de mens met zijn verouderde, emotie-regulerende hersengebieden de uitdagingen van de moderne tijd letterlijk en figuurlijk niet meer het ‘hoofd’ kan bieden.
Slot
Kortom, wij zijn niet alleen onze hersenen, zoals Dick Swaab stelt, maar met een beetje evolutietherapie kunnen wij ook de hersenen worden die wij willen zijn.
